Tatry są najwyższym pasmem górskim w Karpatach, ich najwyższy szczyt, Gerlach, ma 2655 m.n.p.m. i w całości leży po słowackiej stronie Tatr. Najwyższym szczytem po polskiej stronie są Rysy (2499 m.n.p.m.). Masyw Tatr zajmuje powierzchnię 750m², ma 53 km długości i 18,5 m szerokości. Ciągnie się między Przełęczą Huciańską na zachodzie a Przełęczą Zdziarską na wschodzie, od północy ogranicza je Kotlina Podhalańska, a od południa – Kotlina Spisko-Liptowska.

Tatry to góry o charakterze alpejskim, których względne wysokości sięgają około 2000 metrów.

 Masyw Tatr w większości leży na terenie Słowacji, do Polski należy nieco ponad 20% ich całkowitej powierzchni.

 

Podział Tatr

Tatry mają są zróżnicowane i charakteryzują się różną budową geologiczną. Z tego względu zostały podzielone na 3 części:

• Tatry Zachodnie – rozciągają się od Przełęczy Huciańskiej do Przełęczy Liliowe, zbudowane są ze skał osadowych, przede wszystkim wapieni. Najwyższym szczytem tej części Tatr jest położona na Słowacji Bystra (2248 m.n.p.m.), a po stronie Polskiej Starorobociański Wierch (2176 m.n.p.m.)
• Tatry Wysokie – od Przełęczy Liliowe po Przełęcz pod Kopą, zbudowane są z granitoidów. Ich najwyższym szczytem jest Gerlach (2655 m.n.p.m.) po stronie słowackiej i Rysy (2499 m.n.p.m.) po stronie polskiej.
• Tatry Bielskie – ciągną się od Przełęczy pod Kopą do Przełęczy Zdziarskiej i w całości leżą na Słowacji. Ich najwyższym szczytem jest Hawrań (2152 m.n.p.m.)

 

Budowa geologiczna Tatr

Tatry są górami młodymi, ponieważ powstały w trzeciorzędzie (65-1,8 mln lat temu), podczas alpejskich ruchów górotwórczych, podczas których powstały także Alpy, Pireneje, Apeniny, Karpaty, Kaukaz i Himalaje.

Jednak główna masa skalna, tworząca tatry powstała dużo wcześniej, tzn. w okresie mezozoiku (250-100 mln lat temu). Warto wiedzieć, że duża część późniejszych skał osadowych, które obecnie tworzą regle tatrzańskie, powstała w zupełnie innym rejonie.

Tatry zbudowane są ze skał krystalicznych i osadowych, a poszczególne warstwy skalne leżą na sobie pod różnymi nachyleniami. Trzon krystaliczny Tatr (czyli ich jądro, na którym opiera się cała ich budowa) jest z granitu, czyli skały pochodzenia magmowego, obecnego przede wszystkim w Tatrach Wysokich.  Z kolei skały osadowe, wśród których można wyróżnić wapienie, dolomity i piaskowce, zbudowały Tatry Zachodnie i Bielskie. Wynikiem dość długiej i skomplikowanej historii formowania się Tatr jest różnorodność występujących tutaj skał.

Największy wpływ na obecną rzeźbę terenu miały zlodowacenia, które rozpoczęły się około 1,5 mln lat temu. Skutki działalności lodowców możemy zobaczyć m.in. w dolinach U-kształtnych (np. Dolina Roztoki, Dolina Pięciu Stawów Polskich), czy cyrkach lodowcowych (np. wgłębienie, w którym obecnie znajduje się Czarny Staw Gąsienicowy).

W Tatrach można dostrzec również elementy rzeźby, niezwiązanej z lodowcami. Są to zjawiska krasowe, czyli rozpuszczanie skał węglanowych (np. wapieni) przez wodę, czego efektem są jaskinie w tatrach Zachodnich, np. w Dolinie Kościeliskiej.

 

Klimat

Tatry posiadają klimat typowo wysokogórski strefy umiarkowanej, mają również sporo cech wspólnych z klimatem alpejskim. Zima w górach rozpoczyna się już w październiku, choć często śnieg sypie wcześniej; a kończy się na przełomie kwietnia i maja, choć, ponownie, bywa tak, że nawet w czerwcu w górach jest jeszcze sporo śniegu. W niektórych zacienionych miejscach od strony północnej śnieg nie topnieje nigdy i zalega cały rok. Charakterystyczne dla tego typu klimatu jest duża suma opadów – około 1800 mm rocznie na Kasprowym Wierchu.

Nieodłącznym elementem tatrzańskiego klimatu jest wiatr halny, który jest odpowiednikiem alpejskiego fenu. Halny powstaje na skutek różnic ciśnienia pomiędzy dwoma stronami grzbietu górskiego – po południowej stronie masywu mamy wyż, a po północnej stronie niż. Wiatr jest ciepły i suchy, a podmuchy bardzo porywiste i powodują znaczne szkody drzewostanu.

Inną charakterystyczną cechą klimatu Tatr jest duża zmienność pogody w krótkim czasie. Ma to szczególne znaczenie w przypadku pieszych wycieczek po górach, bowiem to, że rano świeci piękne słońce nie oznacza, że za parę godzin nie może przyjść burza z piorunami.

 

Flora i fauna Tatr

Flora

Układ roślinności w Tatrach ma charakter piętrowy, co można w prosty sposób zaobserwować na poniższym rysunku:

 

Regiel dolny to lasy, niegdyś liściaste, obecnie świerkowe z domieszką buków, modrzewi i jodeł. Z kolei regiel górny to już las iglasty, w którym rosną prawie wyłącznie świerki. Przy granicy regla górnego i piętra kosodrzewiny, czyli na wysokości około 1500-1600 m. można spotkać brzozę karpacką, górską jarzębinę oraz limbę.

 

Ponad reglami rozciąga się piętro kosodrzewiny. Jest to krzew lub niskie drzewo iglaste z rodziny sosnowatych (błędnie nazywane karłowatą sosną – pochodzi co prawda z tej samej rodziny, stanowi jednak odrębny gatunek). Kosodrzewina często tworzy niewysokie, ale gęste i niemożliwe do przebycia zarośla. Obok niej można również spotkać wierzbę śląską.

Powyżej 1800 m. rozciąga się piętro hal, czyli łąk wysokogórskich. W dawnych czasach górale wypasali na nich owce, jednak odkąd na terenie Tatr utworzono Park Narodowy, wypas odbywa się tylko na ściśle określonych halach i jest mocno ograniczony.

Powyżej hal znajduje się piętro turni, czyli skał, z nielicznymi gatunkami roślin naczyniowych.

Ze względu na panujące na każdym piętrze roślinności różne warunki klimatyczne, flora Tatr charakteryzuje się dużą różnorodnością.

Na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego występuje wiele roślin endemicznych, takich jak: ostróżka tatrzańska, goździk lśniący, skalnica tatrzańska, wiechlina tatrzańska, urdzik karpacki.

Symbolem Tatr jest rzadko spotykana szarotka alpejska oraz szafran spiski, czyli krokus, który wiosną przykrywa łąki wspaniałym filetowym dywanem. Inne ciekawe rośliny tatrzańskie to: lilia złotogłów, fiołek alpejski, dziewięćsił bezłodygowy, goryczka trojeściowa, arcydzięgiel litwor, tojad mocny, czy sasanka alpejska.

 

 

 

Wszystkie rośliny w Tatrach znajdują się pod ścisłą ochroną Tatrzańskiego Parku Narodowego i pod żadnym pozorem nie wolno ich zrywać ani niszczyć.

 

Fauna

W lasach regla dolnego spotyka się zwierzęta typowe dla polskich lasów, takie jak sarna, jeleń szlachetny, wilk, zając, myszołów czy lis rudy. W reglu górnym żyją niedźwiedzie brunatne, a w okolicy hal i turni – orły przednie i jastrzębie.

Pietra kosodrzewiny, hal i turni zamieszkują gatunki niespotykane nigdzie w Polsce, poza Tatrami. Należą do nich świstak tatrzański, kozica tatrzańska, śnieżnik europejski, nornik tatrzański, płochacz halny, czy pomurnik. O ile zobaczenie świstaka w Tatrach Polskich graniczy z cudem, o tyle kozice stosunkowo często spotykane są na górskich szlakach lub widać je gdzieś w oddali.

Tatrzański Park Narodowy

Cały teren Tatr znajduje się pod ścisłą ochroną – na terenie Polski jest to Tatrzański Park Narodowy (TPN), a na terytorium Słowacji – Tatranský Národný Park (TANAP). Tatry to obszar, gdzie działania gospodarcze człowieka podporządkowane są ochronie przyrody.

Pierwsze plany objęcia ochroną Tatr pojawiły się w latach 80. XIX wieku, jednak idea ta nie mogła być zrealizowana przez kolejne dziesięciolecia. Wreszcie, na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 30 października 1954 roku został utworzony Tatrzański Park Narodowy, który rozpoczął swoją działalność od stycznia 1955 roku.

Turystyka w Parku dozwolona jest tylko specjalnie do tego celu wyznaczonymi trasami (szlakami), a uprawianie sportów (paralotniarstwo, taternictwo, wspinaczka)możliwe są tylko na wyznaczonych obszarach. W Tatrach nie wolno śmiecić, niszczyć roślinności i zrywać jej, hałasować, pozostawiać jedzenia i dokarmiać zwierząt. Na terenie Parku rządzi przyroda, a człowiek może ją obserwować i uczyć się od niej, ale nie może w nią ingerować.

Powierzchnia TPN-u wynosi 21197 ha, dzięki czemu zaliczany jest on do jednych z największych parków narodowych w Polsce. Ochroną ścisłą objęte jest całe piętro turni, hal i kosodrzewiny oraz niektóre obszary regla górnego i dolnego.

 

Tatry to wspaniałe miejsce. Dbajmy o to, aby były dostępne w swojej naturalnej formie przez długie, długie lata. Obszar Tatr to nasze wspólne dobro i należy o nie odpowiednio dbać: przede wszystkim nie śmiecić, nie hałasować i nie niszczyć przyrody. Jeśli będziemy szanować Tatry, odwdzięczą się nam pięknymi krajobrazami, wspaniałymi widokami i niezapomnianymi wrażeniami.